Heel fijn: het laatste nummer van Driegonaal is in korte tijd uitverkocht geraakt. Dat is een goede aanleiding om dit nummer in de vorm van een PDF-bestand gratis ter beschikking te stellen aan een ieder die daarvoor interesse heeft.
En verder verspreiden mag ook. Graag zelfs!

Wilt u het laatste nummer als PDF ontvangen?
Mail dan naar: info@driegonaal.nl

Zo snel hebben we het niet eerder meegemaakt: het nieuwste nummer van Driegonaal, in de laatste week van januari verschenen, is helemaal op. Jammer voor wie het nog niet heeft – en had willen hebben.
Maar wij zijn er wel blij mee!

Een klein artikeltje uit dit nummer:

Driegeleding is geen privé-aangelegenheid

Die arme Rudolf Steiner! Stond in walmen van tabaksrook in fabriekshallen duizenden arbeiders toe te spreken over de driegeleding als weg naar een menswaardige samenleving. Sprak met ondernemers en industriëlen over een eerlijke economie. Debatteerde met intellectuelen en kunstenaars over de noodzaak van een vrij geestesleven. En dat alles met als decor: Duitsland dat na de eerste wereldoorlog ineenstortte, economisch in gruzelementen lag en sociaal en politiek op de rand van de afgrond stond.

Als er dan, na de bijdrage van Steiner, ruimte was voor vragen en gesprek, kwamen steevast de opmerkingen in de trant van: “Dat klinkt allemaal heel mooi en doordacht, doctor Steiner, maar hoe moet het dan met mijn winkeltje in garen en band als de driegeleding er is?” “Wat moeten wij als vakbond nog als ondernemers en arbeiders gewoon samenwerken?” “Hoe blijf ik als kunstenaar in leven als het geestesleven vrij is?”

Steeds was de onderliggende kleine gedachte: wat betekent die driegeleding voor mij; word ik er wijzer van; blijft mijn positie wel gewaarborgd; kan ik gewoon op dezelfde voet doorgaan? – Een misschien begrijpelijke, maar beslist beperkte gedachte.

Desondanks wél een gedachte waarmee een hele wereld verbonden is. Want terwijl de samenleving (toen en nu) uitpuilt van de grote en urgente vraagstukken die om fundamentele stappen vragen, zijn wij geneigd alles vanuit ons eigen, beperkte en persoonlijke perspectief te zien en te beoordelen. Wie daarin blijft hangen is echter deel van het probleem, niet van de oplossing. De samenleving is er niet mee geholpen wanneer ‘mijn probleem’ is opgelost. Andersom geldt iets anders: wanneer de grote en urgente vraagstukken van onze tijd dankzij fundamentele stappen in de richting van een oplossing gebracht worden, betekent dat ook dat mijn persoonlijke positie binnen de samenleving in een positiever licht komt te staan.

Hier kunnen we een illustratie van de essentie van de sociale hoofdwet ontdekken: wanneer wij ons inspannen voor het grote geheel, zal blijken dat ons persoonlijk maatschappelijk handelen zich af kan spelen in een écht sociale bedding – dat is iets waarvoor geen mens angst hoeft te hebben en waarvoor wij wat wij kennen of gewoon zijn, rustig kunnen loslaten.
Driegeleding is geen privé-aangelegenheid maar een noodzaak van onze tijd. En daarmee het juiste voor ieder van ons. (jh)

Volgens Thomas van Aquino had een hongerige bedelaar het recht een brood te stelen. Wat hem niet gegeven werd mocht hij nemen. Met het voortschrijden van de tijd en de opkomst van de moderne beschaving lijken we ver verwijderd te zijn geraakt van het elementaire rechtsgevoel waarop de heilige Thomas zijn uitspraak mogelijk baseerde.

In onze tijd kennen we allerlei wetten waarvan we eigenlijk moeten zeggen: die kunnen onmogelijk gefundeerd zijn op enig elementair rechtsgevoel. Het zijn wetten die het legaal maken dat dit rechtsgevoel met voeten getreden wordt.

Oxfam Novib liet in de afgelopen dagen weer eens zien hoe rijken steeds rijker worden. Terwijl bijna de helft van de wereldbevolking moet rondkomen van vijf dollar of minder per dag, is het aantal miljardairs  in de afgelopen tien jaar verdubbeld tot 2000. Hun rijkdom is letterlijk en figuurlijk onvoorstelbaar. – Wat moet je je erbij voorstellen dat je (multi)miljardair bent? Hoe zit je als mens in elkaar als je aan je miljoenen nog niet genoeg hebt? Hoe arm kun je zijn wanneer je meent dat een dergelijke rijkdom jou toekomt?

Daarom: komt u binnenkort een miljardair tegen, geef hem dan een brood.

Drs. Teentjes

“(… ) Wat onze tijd nodig heeft, is dat we het geestesleven volledig ernstig nemen. Hierover heb ik u vandaag (…) op Nieuwjaarsdag nog eens willen vertellen en ik heb als diepe wens dat in onze kringen een Nieuwjaarswens wordt opgenomen die ieder slechts zelf ter hand kan nemen: dat in de zielen en harten van onze vrienden de ogen geopend worden voor datgene wat zo nodig is, voor datgene wat alleen en uitsluitend vanuit de geest afkomstig is en de mensheid verder helpen kan.
Uit de regelingen of organisaties die de samenleving kent, kan niets gevormd worden dat een gezonde bijdrage voor de toekomst biedt. In de ontwikkeling van de mensheid moet iets nieuws worden binnen gebracht. Dat moeten we beseffen. Dit besef is de meest waardige nieuwjaarsgedachte die vandaag, in het begin van het jaar 1920, in uw hart kan ontstaan. Dit nieuwe jaar zal belangrijke beslissingen brengen wanneer er mensen zullen zijn die datgene wat voor de mensheid het noodzakelijke is (…) doorzien. We moeten inzien dat het nieuwe jaar nood en ellende zal brengen wanneer niet opgepakt wordt wat werkelijk nodig is en wanneer slechts de mensen die met het oude en bestaande verder willen, de toon aangeven.”
[Rudolf Steiner in een voordracht van 1 januari 1920, GA 195, vertaling jh]

Vasthouden aan het oude en bestaande…?

Wie houdt er níet vast aan het bestaande?
De politiek lijkt bevolkt door politici die zich vooral laten leiden door de belangen van lobbymachten, hun partij en hun persoonlijke carrière. Het bedrijfsleven is nagenoeg stelselmatig bezig de eigen positie eindeloos uit te bouwen en de winst te maximaliseren – en zet daartoe alles in om de consument in een steeds sterkere greep te nemen. En het geestesleven – de wereld van o.a. onderwijs, kunst, wetenschap en zorg – is gekneveld door de economie, of danst als een oude beer naar de pijpen van de subsidiegever.
Dit wordt hier niet gesignaleerd om eens lekker uit te halen naar ‘de anderen’ die alles verkeerd doen. Want de vraag laat zich stellen in hoeverre wij zelf niet ook aan het bestaande vastkleven. In onze hang naar gemak en comfort; onze behoefte aan zekerheid; onze weerzin om in beweging te komen; de angst om los te laten wat wij kennen; ons gebrek aan vertrouwen in ‘de anderen’, in hún goede wil en gezonde inzicht…

Het is anno 2020 niet wezenlijk anders dan Rudolf Steiner 100 jaar geleden in bovenstaande woorden uitsprak: de toon wordt aangegeven door “de mensen die met het oude en bestaande verder willen”.

Wellicht denkt u nu aan andere geluiden die ook klinken en die de boventoon ‘verstoren’ of zelfs nieuwe tonen laten horen. Het maatschappelijk protest tegen het bestaande maakt zich immers luidruchtig kenbaar? Tja. Maar de geluiden van de afgelopen maanden van boeren en bouwers zijn steunbetuiging aan het behoud van het bestaande. Mogelijk dat het verzet van leerkrachten, verpleegkundigen of jeugdzorgwerkers deels ook de behoefte aan vernieuwing in zich sluiten. Mij bekruipt echter het bange vermoeden dat als de overheid maar voldoende financiële middelen ter beschikking stelt – voor loonsverhoging, verbetering van arbeidsvoorwaarden, verhoging van de capaciteit – elke echte vernieuwing weer kundig weggemoffeld wordt.

De radicale roep van (vooral) jongeren om het behoud van de aarde en drastische ingrepen ter wille van het klimaat – zal die uitmonden in een ‘afscheid van het bestaande’? Wanneer wij onder dat laatste niet het einde van de menselijke beschaving verstaan, maar een werkelijke systeemverandering, lijkt mij de kans groter dat de huidige problemen met het milieu niet zozeer worden opgelost maar wel beheersbaar gemaakt door technologie. En dat zou betekenen dat het bestaande zich gewoon voortzet: die inzet van technologie zal gewoon big business worden en naadloos aansluiten op het huidige economische bestel.

“Uit de regelingen of organisaties die de samenleving kent, kan niets gevormd worden dat een gezonde bijdrage voor de toekomst biedt.” Wat zou het fijn zijn wanneer Rudolf Steiner zich hierin had vergist, of wanneer het nu anders zou zijn.

Zodoende zit er niets anders op dan “dat we het geestesleven volledig ernstig nemen” en overgaan tot wat “ieder slechts zelf ter hand kan nemen”.  Het vrije geestesleven, de broedplaats voor alles dat écht nieuw is en werkelijke vooruitgang zou kunnen betekenen, zal pas een maatschappelijke realiteit zijn wanneer het eerst in óns denken geboren wordt en opgroeit. Nieuw denken!
De oerbeelden van vrijheid, gelijkheid en broederschap zijn nog grotendeels on-gedacht. Zij wachten erop door ons in ons denken opgenomen en in beweging gebracht te worden, zozeer dat zij in ons bewustzijn tot levens-vanzelfsprekendheid worden.
Dit waar te maken in ons denken, en gevolg geven aan de handelingen die daaruit voort zouden komen is het meest vruchtbare dat wij nu kunnen doen.
(John Hogervorst)

Op 7 september 1919 opende de Waldorfschule in Stuttgart haar deuren. Op dit moment bestaan er wereldwijd bijna 1200 vrijescholen en de laatste jaren groeit het aantal leerlingen van de vrijescholen in Nederland flink. Op verschillende plekken in binnen- en buitenland werd feest gevierd.

In de marge van al die feestelijkheid – en omdat het naar gevreesd moet worden elders niet zal gebeuren –  moeten we in Driegonaal dan maar even een paar vragen neerleggen, die niet bedoeld zijn om het feestje te bederven maar om de impuls van de Waldorfschool (weer) in het bewustzijn te roepen:
– wie weet nog dat de inzet voor de sociale driegeleding de bodem is waarop de Waldorfschule kon groeien?
– wie weet nog dat het ‘vrije’ (van de Vrije School en/of van de vrijeschool) wil zeggen: vrij van de bemoeienis van overheid en economie?
– wie weet nog dat het voor Rudolf Steiner onontbeerlijk was dat de leerkrachten zélf de school zouden besturen – opdat het besturen direct zou aansluiten bij het werk met en voor de kinderen (en niet andersom)?
– wie weet nog dat Rudolf Steiner uitsprak dat de leerlingen van de Waldorfschule de beginselen van de sociale driegeleding net zo onder de knie zouden moeten hebben als optellen-aftrekken-delen-vermenigvuldigen?
– wie beseft dat uit dit alles voortkomt dat het de bedoeling van het (vrijeschool-)onderwijs is dat niet de leerlingen worden toegerust om in de bestaande samenleving aan te sluiten maar dat zij zó worden toegerust dat zij een nieuwe samenleving kunnen vormen?

Bemoedigend: in 1923 werd in Den Haag de eerste Vrije School in Nederland opgericht. Deze begon met 10 leerlingen in een huiskamer in Den Haag. Op dit moment bestaat er weer een handjevol Vrije Scholen in Nederland die de vrijheid opzoeken om recht te kunnen doen aan waar de leerlingen om vragen. Zonder subsidie, loondienstverbanden of pensioenvoorziening – maar met de gedrevenheid die er een eeuw geleden ook moet zijn geweest.

Dat zijn:
in Alteveer (Dr): Brede Basisschool De Verwondering (www.bbsdewondering.nl)
in Bergen: Boerderijschool HOOI (www.boerderijschoolhooi.nl)
in Breda: Staatsvrije School Anfortas (www.anfortas.nl)
in Culemborg: De Werfklas (www.werfklas.nl)
in Eindhoven: Vrije School Het Vasteland (www.hetvasteland.school)
in Oosterwold: Oosterwoldschool Sofia (www.oosterwoldschoolsofia.nl)
in Vorden: De Hofakker (www.schooldehofakker.nl)
in Zutphen: Vrije Initiatiefschool Talander (www.vrijeschooltalander.nl)

15 t/m 17 november
Emmen (Wilhelmsoord)
Antroposofische sociale wetenschap: inzichten en praktijk
Een studie- en werkweekend onder leiding van Heidjer Reetz op biologisch-dynamische boerderij ’t Leeuweriksveld bij Emmen. Georganiseerd door stichting Eurosophia (van de Europahuizen en Europavrienden) i.s.m. Wouter en Kathinka Kamphuis van ’t Leeuweriksveld en Noor Bunnik. Voor deze ontmoeting verwachten we deelnemers uit geheel Europa. Voerta(a)l(en): Duits, Engels, Nederlands

Is onze grond te koop? De grond waarop we staan, leven en werken? De aarde zelf, die niet door mensen gemaakt is, maar die ons geschonken is?

Nederlandse landbouwgrond is veel te duur voor een biologische (dynamische) boer terwijl juist kringloopbedrijven de toekomst hebben. De grond is ook te duur voor een modale woningzoekende. Moet grond eigenlijk wel verhandeld worden?

Deze hoogst actuele problematiek willen wij vanuit de antroposofische sociale wetenschap belichten. Praktijkvoorbeelden laten mogelijkheden zien.

Meer informatie:
zie de Agenda op www.antrovista.com